آواز دوردونجو دیل کیمی
موسیقی انسان حیسلرینین ریاضیات اولچوسودور. حسلرین بو اولچو معیاری، هم انسانین فطری طبیعتی، همده اونون طبیعتینین فطرتینده ن یارانیر. باشقا سوزله دئسک بیر دانیلماز اصلدیر کی، موسیقی انسانین وارلیغینین معنوی و روحانی جهتلرینه کوکلنمیشدیر. بو سببده ن موسیقینی انسان حیسلرینین تجسمو آدلاندیرماق اولار. هانسی کی، انسان حیسلرینه حیات بخش ائده رک، اونو معنویت عالمینه قووشدورور. موسیقینین آیدین خصوصیتینه اساسا”، انسان ائوز موقعیتینی جسم، روح، مادیات، معنویات، طبیعت و طبیعت آشیری( ماورالطبیعت) کیمی وارلیقلارا گوره سئچیر. حس ائتمک بیزیم حیات و بشری وارلیغیمیزین ان کوبود و نتیجه ده ان طبیعی متافیزیک اولچوسودور. موسیقینین رولو بو مهار اولونمایان اولچویه وارلیق باغیشلاماقدان عبارتدیر. او زامان کی، سسلر ریتمله بیرلیکده ریتمیک بیر ملودیا کیمی ائوزونو بروزا وئریر، انسان وحشی جهتلری ایله مبارزه ائده ره ک، داخلی عالمینی درین و معنوی حیسلر ایله باریشماغا طرف چاغیریر. موسیقی فطری اولاراق، روح و بئیین عصبلرینی معنویته کوکله یه ره ک، بیزی حسلرین روحانی نوعونده ن بهره لنمه یه حاضرلاییر. هئچ بیر آلت دوزه لده ن اوستا، او آلتی کی، اوندا محیطه اویغونلوق اولمایا، دوزلتمز… هر آلت ائوز نوبسینده، روح وجسمین تئللری ایله، دانیلماز باغلیلیقی وار. و نهایت کی، بیز موسیقی ایله حسلریمیزی گوجلندیره ره ک، انسان حیاتینین شادلیق، سئوینج هابئله غم – کده رلی آنلارینی اونونلا عکس ائتدیریریک و موسیقینین واسطه سی ایله، بو کیمی حسلره غالب گلمک ممکن اولور. انسان حسلری مثبت و منفی نشانه لرده ن عبارتدیر کی، سئوینجلی آنلاردا اوندا اولان مثبت جهت داها قاباریغ ائوزونو گوسته ریر. ائله جه ده بیر کده رلی زاماندا منفی نشانه لر ائوزونو بروزا وئریر. موسیقی قطعی شکیلده ائلییه بیلیر بو ایکی حسی انساندا ان آز واختدا یاراداراق اونو ثابت لشدیرسین.
بونونلادا موسیقی آواز اوچون یاخشی بیر گوستریجیه چئوریلیر. آواز ایر موسیقی مشایعتی ایله بیرلیکده اولسا، حسلری انسان وارلیغینین دوزگون و داها دوغرو مدنیت و عرفان یوکسلیکلرینه قده ر اوجالدا بیلیر. آواز انسانین ایکی گوجونون بیرلشمه سینده ن یارانیر: بیرینجیسی موسیقینی درک ائتمک باجاریغی، دیگری ایسه دانیشیق و ناطقلیک قابلیتی. آواز، موسیقی ایله شعرین هابئله انسانین دانیشیق قابلیتی و سس تئللرینده ن دوزگون استفاده ائتمه سی بیرلشمه سینده ن یارانیر. آیریجا آواز واسطه سی ایله، انسان دیگر جانلیلاردان فرقلنیر.
تولستوی دئمیشدیر: ” اینجه صنعت و اونون بوتون نوعلری، بشرین ایکینجی دیلی ساییلیر”. یئری گلمیشکن، بونودا قید ائتمک لازیمدیر کی، شعر کلمه لرین قووشماسیندان یاراناراق، ائوزونه مخصوص تانینمیش دیلی وار. بو سببده ن اونو اینجه صنعتین بیر نوعو کیمی ده حساب ائتمک اولار. یعنی تولستویون دئدییی ایکینجی دیلین بوتون نشانه لری اوندا وار. بئله لیکله شعری بشرین اوچونجو دیلی کیمی آدلاندیرساق، هچده یانیلماریق. بونلارا اساسا”، آواز انسانین دانیشیق، موسیقی و شعر دیللرینین بیرلشمه سینده ن یاراندیغی اوچون، اونو بشرین دوردونجو دیلی آدلاندیرماق اولار هانسی کی، علاقه یاراتماق اوچون ان کسه رلی دیلدیر. بونا علاوه اولاراق، قید ائتمک لازیمدیر کی، انسان گوجونون ان کولمیناسیا(اوج) نقطه سی، اونون بو دوردونجو دیلین(آواز) گیزلین امکانلاریندان، دیگر جانلیلارلا علاقه یاراتماق اوچون دوزگون استفاده ائتمه سینده ن عبارتدیر. دئمک اولار کی، اینجه صنعتین بوتون نوعلری آراسیندا، آواز مدنی علاقه لرین یارانماسیندا ان گوجلو و آیدین تاثیره مالک اولان وارلیق کیمی، ملی – معنوی دیرلرین قورونوب ساخلانماسیندا بلاواسطه اساس عاملدیر.
داهادا ایره لی گئتسک، آوازی موسیقینین نطقی تانیماق اولمازمی؟ موسیقی ایله آوازین باغلیلیقی هاردان یارانیب؟ او زامان کی، آواز موسیقینین مشایعتی ایله ایفا اولونور، موسیقی آوازین ان دوغرو و گرچک کولگه سی ساییلمیرمی؟ تصور ائدین کی موسیقی غیرعادی بیر گوج واسطه سی ایله، یاشایشدان آلینسین و هئچ کیم داها آواز اوخویا بیلمه سین و یا موسیقی ملودیالاری بسته لنمه سین و ائشیتمه سین، هانسی وضعیت یارانار؟ بئله بیر حالدا بشرین تخیل گوجونون محو اولونماسی و یا اونا دوزگون استقامت وئرمک فرصتینین آلینماسیندان باشقا نه اولا بیلر؟ حتی دلی خانالارین آرتماسینا بئله گتیریب چیخارا بیلر… آواز موغام شکلینده ایفا اولوندوقدا، سس و انسانین نطق گوجونده ن یارانان سسه اصالت بخش ائدیر. ههابئلهه اونو معنوی یوکسلمه یه سوق ائدیر. اینجه صنعتین بوتون نوعلری، بشرین نیه قادر اولوغونو قاباریغ(برجسته) شکیلده گوسترمه یه چالیشیر. مثال اوچون رساملیق انسانین رنگلری تانیماق و گورمه قابلیتینی گوجلندیریر. موغام اوخوماق ایسه، انساندا معنوی تفکورون یارانیب انکشاف ائتمه سی، سس تئللرینین گوج و قابلیتی ائله جه ده اونون ووکالدا اولان قاعده – قانونلارا نئجه اویغونلاشدیغینی گوسته ریر. ان اونملیسی ایسه انسانین ناطقلیک گوجو واسطه سی ایله روحانی عالمه یوکسه لیشینین آیدین تظاهورودور.

یازان: ناصر عطاپور