مردم آذربایجان ، مردمی اصیل و هنرپرور بوده و موسیقی جایگاه ویژه ای در دل همه آنها، از جمله روستایی و ایلاتی گرفته تا شهرنشین دارد و روح تک تکشان با صدای ساز و آواز و داستان سرایی آشیق ها پیوند خورده است و از شنیدن آن در هر کجا که باشند احساس غرور و شعف می کنند. اما موسیقی آذربایجان تنها به آشیق ها محدود نمی شود بلکه موسیقی ملی و علمی هم دارد و موسیقیدانان و آهنگسازان بسیاری را در سطح جهانی مطرح کرده است . تاریخچه آن به قرن 19 و خیلی پیش تر از آن می رسد اما از قرن 19 حیات ادبی و صنعت موسیقی آذربایجان پیشرفت زیادی کرده است و در نتیجه و آشنایی نزدیک با فرهنگ و تمدن کشورهای اروپای غربی، علم و هنر آن با مضمون و خصلتی شرقی شروع به رشد نمود. در جریان پیشرفت فرهنگ و ادبیات آذربایجان در قرن 19، در سال 1921کنسرواتور به پیشنهاد اوزییر حاجی بیگ اف با هدف تحصیل اختصاصی موسیقی، تربیت متخصصان موسیقی اعم از نوازندگان ارکستر، معلمان موسیقی ، خوانندگان و آهنگسازان و غیره تاسیس شد و در آن پنج رشته پیانو، هنرهای آوائی ، نوازندگی ارکستر، آهنگسازی و شعبه موسیقی شرق شروع به فعالیت نمود. موسیقی آذربایجان در گذر اعصار رشد و صیغل یافته و مسیر تکامل خاص خود را پیموده و به عالی ترین درجه رسیده است .
شوستا کوویچ ، آهنگساز بزرگ روس ، مکتب آهنگسازی آذربایجان را مکتب عالی موسیقی آذربایجان نام برده است . موسیقی آذربایجان مختص قفقاز و آسیای میانه نبوده است بلکه در خاور میانه و خاور نزدیک به طور وسیعی انتشار یافته است. البته اصل موسیقی آذربایجان همان موسیقی است که در جمهوری آذربایجان و ایران رواج دارد . موسیقی آذربایجان به گونه های ملی ، شفاهی و آشیقی قابل بخش بندی است و در این بین هنر آشیقی دارای ویژگیهای ملی و شفاهی است.
موسقی آذربایجانی به سه دسته زیر تقسیم می شود :
١. موسیقی ملی ( ترانه ها و آهنگهای رقص )
٢. ملی – حرفه ای ( همان آشیقی )
٣. شفاهی حرفه ای ( دستگاههای موغامی ، موغامهای دارای فرم کوچکتر ، موقامهای ضربی )
یکی از مهمترین راههای حفظ و اشاعه موغامها و همچنین تمامی آثار فولکلوریک نغمه نگاری آنها است.
موغام : موغام نوعی موسیقی است که از احساسات پاک و عواطف ظریف وفسونکار و فرهنگ وادب لایزال مردم آذربایجان سرچشمه می گیرد ویکی از با ارزشترین میراث فرهنگی مردم آذربایجان است موسیقی کهن ملی آذربایجان به علت علاقه خاص این ملت به آن و زیبایی عمیقش و همچنین پیوند آن با ادبیات و شعر ، تکامل زیادی یافته است که به سه دسته زیر تقسیم می شود :
١. دستگاههای موغامی
٢. موغامهای دارای فرم کوچکتر
٣. موغامهای ضربی
در راستای آکادمیک و جهانی کردن موسیقی آذربایجان اوزییر حاجی بیگ اف با نگارش آثار متعدد و به ویژه کتاب “پایه های موسیقی سنتی آذربایجان” این موسیقی را به صورت علمی و عملی در اختیار تمام شرق شناسان و موسیقی شناسان دنیا قرار داده است. که از مقام ها و ساختار کلی موسیقی آذربایجان صحبت می کند.
پس از اوزییر حاجی بیگ اف، محمد صالح اسماعیل اف از موسیقی شناسان بنام آذربایجان با نوشتن کتابی تحت عنوان “پژوهش های علمی درباره موسیقی مقامی و موغامی آذربایجان” سعی در ادامه راه حاجی بیگ اف داشته و حتی فراتر از ایشان با معرفی لاد (مقام) زابل سگاه، برای اولین بار دریچه تازه ای را برای علاقمندان و محققان باز کرده است. که کتاب حاضر دیدگاه ها و نظرات کارشناسی ایشان را در معرض دید علاقمندان قرار می دهد.
لازم می دانم از زحمات بی شائبه و شبانه روزی دوست ارجمندم جناب علی گرانمهر قدردانی نمایم که با ترجمه زیبا و کارشناسانه این اثر، اهمیت شناساندن موسیقی کهن و غنی آذربایجان در جامعه ایرانی را دو چندان نموده و امکان آشنایی محققان و موسیقی شناسان ایرانی را با اساس و شالوده موسیقی آذربایجان فراهم ساخته است. امید وارم تمامی محققان و علاقمندان به موسیقی و به ویژه موسیقی آذربایجان، با استفاده از این کتاب افق های روشنی را برای خود ترسیم نموده و در بسط و اعتلای فرهنگ و هنر ایران زمین و آذربایجان همیشه قهرمان بیش از پیش موفق باشند.

ناصر عطاپور